Бастакы саха оєо литературатын суруйааччылара.

Саха литературата аан-бастаан саєыллан аана а»ыллыаєыттан, Алексей Елисевич Кулаковскай - ©кс№кјлээх ©л№кс№й *Оскуолаєа* *Кутуйах*, *Куоска* диэн хо»оонноруттан саєалаан, јгјс суруйааччы кырачаан ааєааччыга айымньыларын анаан суруйдахтара. Саха литературата Сахабыт сиригэр ј№рэх №сс№ тарєана илигинэ саєаламмыта.

Аан-бастааЅы оєоєо аналлаах кинигэлэр - оччолорго саЅа №рэх №сс№ тарєана илигинэ саєаламмыта.

Аан-бастааЅы оєоєо аналлаах кинигэлэр, оччолорго саЅа ј№рэх тарєанан эрэр дойдубутугар бастакы учебниктар буолбуттара. Бу учебниктары, бары билэрбит курдук, Всеволод Ионов, Семен Новгородов, Николай Афанасьев, Слепцов *Сахалыы сурук-бичик*, *Сурук-бичик*, *Ааєар кинигэ* ј№рэххэ аналлаах кинигэлэри 1922-1924 сс. та»ааттарбыттара. Манна норуот уус-уран айымньытыттан ылыллыбыт остуоруйалар, хо»ооннор киирбиттэрэ. Нуучча суруйааччыларын тылбаастарын ту»аммыттара. Холобура 1922 с. тахсыбыт *БастааЅы сурук-бичик* кинигэєэ барыта 16 кыра кэпсээннэр уонна хо»ооннор киирбиттэр. Семен Новгородов *Баєа аттаммыта*, *Кэччэгэй*, *Кутуйахтар ыраахтааєылара* о.д.а. норуот остуоруйаларын, кэпсээннэрин оєоєо №йд№нјмтј№, кэбэєэстик тиийимтиэ тылларынана суруйан таЅан киллэрэр. Бу аан бастакы саха оєолоро т№р№№бјт тылларынан литератураны кытта билси»иилэрэ буолбута.

1925 с. Н.Е.Афанасьев, П.А.Слепцов, Вера Давыдова таЅаннар *Сана суол* диэн 1-кы группаєа аналлаах учебник оЅороллор. Манна автордар бэйэлэрэ суруйбут кыракый кэпсээннэрэ уонна фольклор айымньылара киирбиттэр. 1926 с. иккис  чаа»а тахсар. Дьэ манна балачча элбэх кэпсээннэр, хо»ооннор, уачаркалар бэчээттэммиттэр. Ити курдук, 3,4,5 чаастара тахсар. Бу балар учебникка толору эппиэттиир кинигэлэр буолан кэрэхсэммиттэр.

Онон бу ј№рэх кинигэлэрэ оєо литературатыгар аан-бастаан куорсун аспыт кинигэлэринэн ааєыахха с№п.

1934 с. бјтјн союзтааєы съезд ыйыытынан Саха сирин суруйааччыларын 1 конференцията буолар. Онно сана тэриллибит союз оєо литературатын сайыннарар, эдэртэртэн оєоєо анаан суруйааччылары бэлэмниир соругу ылынар. Кинигэ издательствотыгар оєоєо аналлаах салаа арыллар.

Биллэн турар бу  оєо литературата сайдарыгар улахан олук буолбута.

©сс№ биир улахан №й№бјлјнэн биллэн турар, олохтоох периодика та»аарыылара буолбуттара. Ол курдук, 1923 с. тахсыбыт *Кыым*, *Хотугу ыччат*, 1926 с. тахсар *Чолбон* сурунаал уонна 1936 с. тахсар *Бэлэм буол* ха»ыаттар боччумнаах к№м№нј оЅорбуттара. Манна Эллэй, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Кјн Дьирибинэ, Архип Абаєыыныскай курдук суруйааччылар оєолорго аналлаах айымньыларын та»ааттарбыттара.

      Сэрии иннинээєи сылларга аан бастакы оєо суруйааччылара саха литературатыгар киирбиттэрэ. Ол Вера Дмитриевна Давыдова, Калисфена Ивановна Платонова, Николай Кирикович Седалищев-Дьј№гэ Ааныстыырап уонна Анна Денисовна Неустроева буолаллар.

   Вера Давыдова уонна Калисфена Платонова ту»унан матырыйаал, суруйуу олох аєыйах. суоєун да кэриэтэ.

   

Вера Дмитриевна Давыдова - саха дьахталларыттан биир бастакынан уус-уран литератураєа поэзия жанрыгар јлэлэспит, бастакы оєо суруйааччыларыттан биирдэстэрэ. сахалыы тылынан ј№рэх саЅардыы тэнийэн эрэр кэмигэр саха оскуолаларыгар ј№рэх кинигэлэрин оЅорсубут улахан јтј№лээх методист учууталынан буолар. Кини оЅорсубут "СаЅа суол" диэн оєо ј№рэнэр кинигэтэ 1925,1926 уонна 1927 сылларга јс кинигэнэн бэчээттэнэн тахсыбыта. Бэйэтэ ол кинигэлэригэр оєолорго анаан хоhооннору, кэпсээннэри суруйталаан бэчээттэппитэ. 1930 сыллаахха Вера Давыдова "Ааєар кинигэни" оЅорон бэчээттэппитэ. Онон сахатын норуотун иннигэр ј№рэх, билии барєатыгар улахан №Ѕ№л№№х киhинэн буолар. 1975 с. Саха сиринээєи кинигэ издательствота Вера Давыдова "Оєолорго" диэн хоhооннорун кинигэтин таhаарбыта.

Калисфена Ивановна Платонова - алтынньы 1 кјнјгэр МэЅэ-ХаЅаласка 2-с Наахара нэ»илиэгэр т№р№№бјт.

     1938 с. Дьокуускайдааєы учительскай институту бјтэрэн т№р№№бјт улуу»угар Хаптаєай орто оскуолатыгар историгынан анаммыт. Наахара оскуолатын биир маЅнайгы директора.

 Никифор Кирикович Седалищев-Дьј№гэ Ааныстыырап баара-суоєа тј№рт-биэс сыл и»игэр сјјр­бэччэ кэпсээни, "Лоокуут уонна Ньургуґун" диэн сэґэни, биир пьесаны суруйан хаалларбыт. Ити јксэ "Бэлэм буол" хаґыакка јлэлиир кэмигэр эбит.

     Кини 1941 сыллаахха оєо ха»ыатын тиґэх нј№­мэрин таґаараат, т№р№№бјт дойдутун к№мјскэ»э кыргыс хонуутугар барбыта уонна ол хааннаах хабыр хапсыґыыттан т№ннјбэтэх.

Неустроева Анна Денисовна - Оҕо суруйааччыта, cахаттан бастакы дьахтар суруйааччы, ССРС суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, фольклору хомуйааччы, общественнай диэйэтэл.

Аан бастакы кэпсээнэ "Албын", 1936 с. суруйбута. "Тиргэһиттэр" диэн бастакы бэчээттэммит кэпсээнэ (1938) биһирэбили ылбыта, хрестоматияларга киирбитэ. Итини та»ынан "Таарымта", "Куттамсах ку»аєан", "Ороьукаан",  "О5олор", "Саьыл, эьэ уонна о5о",  "Турахтар", "Ходуьа дьуьунэ", "О5онньордоох эмээхсин",  "Кэьии" кэпсээннэрин, остуоруйаларын суруйталаабыта.

Кэпсээннэрин хомуурунньуктара 1939, 1945, 1962 уонна 1994 сыллардаахха тахсыбыттара. 1945 с. "Кырдьык кыайар" диэн кинигэтин таһаартарбыта. Онно М. Т. Шараборин-Кумаров, Н. И. Степанов, И. И. Бурнашов - Тоҥ Суорун, П. П. Ядрихинскай - Бэдьээлэ уонна да атын норуот ырыаһыттарын айымньыларын киллэрбитэ.